یکی از اصطلاحاتی که در نظام بانکی آن را به‌وفور می‌شنویم، عقود بانکی اسلامی است؛ اصطلاحی که زیربنای سیستم بانکی کشورمان را شکل داده است. در این یادداشت درباره عقود در بانکداری اسلامی و انواع آن می‌خوانید.
عقود اسلامی بانکی
«عقد» در لغت به معنی «گره زدن» و «بستن» است اما در شرع و حقوق معنی این واژه «قرارداد» و «پیمان بستن» است؛ به‌بیان‌دیگر به هر قراردادی که موضوع آن ایجاد یک تعهد باشد، عقد گفته می‌شود. بر همین اساس، به قالب‌هایی که اسلام برای روابط حقوقی افراد تعیین کرده است، عقود اسلامی می‌گویند. عقود در بانکداری اسلامی نیز مبتنی بر قالب‌های تعریف‌شده برای معاملات و مبادلات مالی در اسلام، طراحی شده‌اند.
عقد در قانون مدنی
در قانون مدنی ایران، و در ماده ۱۸۳ در تعریف عقد آمده است؛ «عقد عبارت است از این که یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آن‌ها باشد». باوجود نام‌گذاری «عقود بانکی اسلامی» بر روی قراردادهای بانکی، قانون مدنی ایران، سایر انواع قراردادها را نیز به رسمیت می‌شناسد. در ماده ۱۰ قانون مدنی آمده است؛ «قراردادهای خصوصی نسبت به کسانی که آن را منعقد نموده‌اند درصورتی‌که مخالف صریح قانون نباشد نافذ است».
یادداشت پیشنهادی : قرارداد بانکی چیست؟
انواع عقود اسلامی بانکی
امروز ادعا می‌شود که انواع قراردادهای بانکی در ایران، بر پایه چهارچوب‌های اسلامی و برای اهداف مختلف تأمین مالی، طراحی و تنظیم شده‌اند. هرچند، در بسیاری موارد، اختلاف نظرهای فراوانی در مورد اسلامی بودن یا نبودن آن‌ها وجود دارد.
در ادامه با ماهیت انواع عقودی آشنا می‌شوید که مبتنی بر آن‌ها عقود بانکی اسلامی شکل‌گرفته‌اند.
عقد قرض الحسنه
عقد قرض الحسنه عقدی است که در آن یک طرف بخشی از اموال و دارایی‌های خود را به شخص دیگر قرض می‌دهد و قرض گیرنده نیز متعهد می‌شود که عین مال یا مانند آن را به قرض دهنده بازگرداند. عقد قرض الحسنه ازجمله عقود لازم بوده و هیچ‌یک از طرفین نمی‌تواند آن را یک‌طرفه فسخ کند.
جزئیات بیشتر را در یادداشت «عقد قرض الحسنه چیست» بخوانید
عقد سلف
«سَلَف» لغتی عربی به معنای «پیش‌پرداخت» است. معانی دیگر آن «قبول کردن» و «اطاعت کردن» است. عقد سلف نوعی عقد بیع زمان‌دار است که به آن قرارداد پیش‌فروش نیز گفته می‌شود. در معامله سلف، فروشنده، بخشی از محصول خود را به خریدار به قیمت روز پیش‌فروش می‌کند. در معامله سلف، خریدار از تفاوت قیمت محصول در زمان تحویل نسبت به زمان خرید سود می‌کند.
اطلاعات بیشتر در: عقد سلف چیست؟
عقد مزارعه
عقد مزارعه یکی از انواع عقود اسلامی که در آن «مُزارِع»، زمین خود را برای کشت و زرع به «عامل» واگذار کرده و در محصول برداشت‌شده با او شریک می‌شود. این عقد برای حل چالش‌های افرادی بوده است که زمین‌های کشاورزی فراوانی داشته‌اند و قادر به رسیدگی و زراعت در تمام آن‌ها نبودند.
جزئیات کامل‌تر در: عقد مزارعه چیست؟
عقد مساقات
«مساقات» یک واژه عربی است و در لغت معنی آن آب دادن و سیراب کردن درخت‌ها است. عقد مساقات نوعی عقد است که بین صاحب باغ و شخصی که مسئولیت آبیاری و نگهداری از درختان را بر عهده می‌گیرد (عامل)، منعقد می‌شود. در قرارداد مساقات بخشی از ثمره باغ به‌عنوان دستمزد به عامل داده می‌شود.
بیشتر بدانید: عقد مساقات چیست؟
عقد فروش اقساطی
عقد فروش اقساطی یک نوع «بیع» نسیه و از جمله عقود در بانکداری اسلامی است که مطابق آن فروشنده تمام بار را تحویل می‌دهد، درحالی‌که وجه آن را به‌صورت اقساط از خریدار دریافت می‌کند. تعریف عقد فروش اقساطی مطابق قانون عبارت است از؛ «واگذاری عین به بهای معلوم به غیر به ترتیبی که تمام یا قسمتی از بهای مزبور به اقساط مساوی و یا غیرمساوی در سررسید یا سررسیدهای معین دریافت گردد».
اطلاعات کامل‌تر در: عقد فروش اقساطی چیست؟
عقد اجاره به شرط تملیک
عقد اجاره به شرط تملیک که معمولاً به آن لیزینگ نیز می‌گویند یکی از انواع عقود بانکی اسلامی است که در آن یک طرف، دارایی و یا ملکی را به طرف دیگر برای مدت‌زمان مشخصی اجاره می‌دهد. در این نوع از قرارداد مستأجر این حق را دارد که در پایان دوره اجاره، مالکیت دارایی را با پرداخت یک مبلغ از پیش تعیین‌شده به دست آورد.
جزئیات کامل‌تر در: عقد اجاره به شرط تملیک چیست؟
عقد جعاله
عقد جعاله نوعی از قرارداد است که در آن یکی از طرفین متعهد می‌شود که به ازای انجام یک کار معین به شخص دیگری دستمزد بدهد. این عقد می‌تواند برای کارهای مختلفی مانند کارهای فنی، تجاری و … مورداستفاده قرار گیرد.
برای اطلاعات بیشتر بخوانید: عقد جعاله چیست؟
عقد خرید دین
عقد خرید دِین، عقدی است که به‌موجب آن شخص ثالثی، دین مدت‌دار بدهکار را به کمتر از مبلغ اصلی آن به‌صورت نقدی از طلبکار خریداری می‌کند و در موعد مقرر با قیمت اصلی از بدهکار وصول می‌کند.
توصیه خواندنی برای اطلاعات کامل در همین موضوع: عقد خرید دین چیست؟
عقد مرابحه
عقد مرابحه یک نوع بیع و از جمله عقود در بانکداری اسلامی با هدف تأمین سرمایه در گردش است که در آن فروشنده، پس از محاسبه تمام هزینه‌های کالا، با قیمتی بالاتر کالا را به خریدار فروخته و بهای آن را به‌صورت قسطی وصول کند.
جامع و کامل در همین باره: عقد مرابحه چیست؟
عقد مضاربه
عقد مضاربه عقدی است که در آن یک طرف (رب المال) مقداری از پول یا دیگر دارایی‌های نقدی خود را به شخص مقابل (مضارب) می‌دهد تا با آن فعالیت‌های اقتصادی انجام دهد. سود حاصل از این سرمایه‌گذاری، بر اساس آن چیزی که از پیش توافق شده است، بین طرفین تقسیم خواهد شد.
برای جزئیات بیشتر: عقد مضاربه چیست؟
عقد مشارکت حقوقی
عقد مشارکت حقوقی از انواع عقود بانکی اسلامی است که مطابق آن طرفین توافق می‌کنند، منابع مالی خود را برای رسیدن به یک هدف مشخص و بهره‌وری اقتصادی باهم متحد کنند.
برای شناخت بیشتر: عقد مشارکت حقوقی چیست؟
عقد مشارکت مدنی
عقد مشارکت مدنی از جمله عقود در بانکداری اسلامی است که بر پایه ترکیب سهام نقدی یا غیر نقدی تعدادی از افراد حقیقی یا حقوقی به‌صورت مشترک صورت می‌گیرد که هدف آن کسب سود بر اساس یک قرارداد مشخص است.
برای اطلاعات بیشتر: عقد مشارکت مدنی چیست؟
حل دعاوی بانکی مرتبط با عقود بانکداری اسلامی
حل دعاوی بانکی مرتبط با عقود بانکداری اسلامی بسیار پیچیده و دشوار است. لازمه موفقیت در این موارد همراهی یک وکیل بانکی باتجربه و کار بلد است. گروه وکلای حقوقی سوبارش با تکیه‌بر تجربه و دانش خود در حوزه دعاوی بانکی، یکی از برترین مراکز برای به دست‌گیری پرونده حقوقی شما علیه بانک است. همین حالا و با تماس با ما و با دریافت مشاوره رایگان از کارشناسان سوبارش، برای حل مشکل حقوقی خود اولین گام را استوار بردارید.
