بیمه باربری یا همان بیمه حمل‌ونقل ازجمله بیمه‌هایی است که از دیرباز موردنیاز بشر بوده و مورداستفاده قرارگرفته است. حجم بالای مبادلات کالا میان شهرها، کشورها و قاره‌ها، مستلزم وجود بیمه‌های باربری است تا امنیت صادرکنندگان و واردکنندگان تضمین شود. در این یادداشت درباره بیمه حمل‌ونقل نوشته‌ایم و ضمن برشمردن انواع بیمه‌های باربری، به این سؤال پاسخ داده‌ایم که بیمه باربری چیست؟
همه‌چیز در مورد بیمه باربری
بیمه باربری (Marine insurance) را می‌توان اولین نوع بیمه در تاریخ بشر قلمداد کرد. این نوع بیمه، از ابتدای تاریخ، به اشکالی دیگر وجود داشته؛ به‌طوری‌که بازرگانان و تجّار، با ایجاد سازوکار کاهش ریسک، از سرمایه خود محافظت می‌کردند.
امروزه بیمه حمل‌ونقل با استانداردهایی بین‌المللی عرضه می‌شود تا تجارت میان کشورها نیز برای بازرگانان امنیت بیشتری داشته باشد. در ادامه بهتر است برای فهم بهتر ماهیت بیمه حمل‌ونقل، تعریف بیمه باربری را بخوانیم.
تعریف بیمه باربری چیست؟
تعریف بیمه باربری عبارت است از بیمه‌ای که در آن بیمه‌گر، در قبال دریافت مبلغی که به آن حق بیمه می‌گویند، اجناس و کالاهای بیمه‌گذار را مطابق قرارداد در قبال خطرات احتمالی حمل‌ونقل بار، بیمه کرده و در صورت وقوع سانحه، به جبران خسارت بیمه‌گذار می‌پردازد. در این تعریف بیمه باربری، تمام تلاشمان را کردیم تا بیمه حمل‌ونقل را به شکلی جامع و درعین‌حال مختصر تعریف کنیم.
درعین‌حال تعاریف دیگری نیز از بیمه حمل‌ونقل وجود دارد که گاهی در متون مختلف به آن‌ها ارجاع داده می‌شود. به‌طور مثال در جلد یکم «دانشنامه بیمه» در تعریف بیمه باربری چنین آمده است: «بیمه حمل‌ونقل کالا، بیمه‌ای است که به‌موجب آن، بیمه‌گر متعهد می‌شود چنانچه کالا در هنگام جابجایی از بین برود یا دچار خسارتی شود، زیان وارده را جبران نماید».
پیشنهاد خواندنی : بیمه چیست
تاریخچه بیمه باربری
تاریخچه بیمه باربری به تاریخ بیمه گره خورده است. می‌توان گفت که اولین باری که بیمه شکل گرفت، برای بیمه کردن بار، یا همان بیمه باربری و حمل‌ونقل بوده است. از هزاران سال پیش و از زمانی که بازرگانان با کشتی به تجارت کالا میان کشورها می‌پرداختند، روش‌های مختلفی برای کاهش ریسک داشتند که شکل اولیه‌ای از بیمه بود.
تاریخچه بیمه مدرن نیز با بیمه حمل‌ونقل آغاز شده است؛ در کافی لوید لندن، تعدادی از بازرگانان برای کاهش ریسک از دست دادن سرمایه خود، با قوانینی که در کافه لوید وضع شد، بار خود را نزد لوید بیمه کردند.
در همین باره : تاریخچه بیمه در جهان
قانون بیمه حمل‌ونقل در ایران
قانون بیمه در ایران برای اولین بار در سال ۱۳۱۶ تصویب شد و همچنان به‌عنوان قانون بیمه مورد استناد قرار می‌گیرد. بیمه باربری نیز قوانین خود را از همین قانون می‌گیرد و قانون مجزایی با عنوان قانون بیمه حمل‌ونقل وجود ندارد.
پیشنهاد خواندنی : تاریخچه بیمه در ایران
در ماده‌هایی از قانون بیمه صریحاً به بیمه حمل‌ونقل اشاره شده است. در ماده ۶ این قانون آمده است: «هر کس بیمه می‌دهد متعلق به خود او است مگر آنکه در بیمه‌نامه تصریح‌شده باشد که مربوط به دیگری است لیکن در بیمه حمل‌ونقل ممکن است بیمه‌نامه بدون ذکر اسم (به نام حامل) تنظیم شود».
برای مطالعه بیشتر : متن کامل قانون بیمه
ماده ۲۲ بیمه حمل‌ونقل
ماده ۲۲ قانون بیمه بخش مهمی درباره بیمه‌های حمل‌ونقل دارد. در این ماده مشخصاً تصریح شده است که محاسبه خسارت پرداختی توسط بیمه، باید بر اساس قیمت کالا در مقصد بار باشد. متن ماده ۲۲ قانون بیمه به شرح زیر است:
«ماده ۲۲ – در بیمه‌های ذیل خسارت به این طریق حساب می‌شود:
۱ – در بیمه حمل‌ونقل قیمت مال در مقصد.
۲ – در بیمه منافعی که متوقف بر امری است منافعی که در صورت پیشرفت امر عاید بیمه‌گذار می‌شد.
۳ – در بیمه محصول زراعتی قیمت آن در سر خرمن و موقع برداشت محصول برای تعیین میزان واقعی خسارت مخارج و حق‌الزحمه که در صورت عدم وقوع حادثه به مال تعلق می‌گرفت از اصل قیمت کسر خواهد شد و درهرصورت میزان خسارت از قیمت معینه در بیمه‌نامه تجاوز نخواهد کرد».
انواع بیمه‌های باربری و حمل‌ونقل
بیمه‌های باربری را می‌توان به چند شیوه به انواع مختلفی تقسیم کرد. «انواع بیمه‌های باربری از جنبه محدوده حمل‌ونقل»، «انواع بیمه‌های باربری بر اساس نحوه حمل‌ونقل» و «انواع بیمه باربری بر اساس بیمه‌کننده». در ادامه انواع بیمه حمل‌ونقل را در هر سه این دسته‌ها معرفی می‌کنیم.
بیمه‌نامه باربری بر اساس محدوده جغرافیایی
در این نوع دسته‌بندی، بیمه‌های باربری بر اساس محدوده جغرافیایی حمل‌ونقل بار از یکدیگر متمایز می‌شوند. این نوع دسته‌بندی درنهایت می‌تواند قوانین جداگانه‌ای را شامل حال بیمه باربری کند. در ادامه با ۴ نوع بیمه باربری بر اساس محدوده حمل آشنا می‌شوید.
بیمه باربری و حمل‌ونقل وارداتی
بیمه باربری وارداتی مخصوص واردکنندگان کالا به کشور است. حق بیمه در این نوع بیمه بر اساس شرایط کالا تعیین گردیده و از استانداردهای بین‌المللی بیمه تبعیت می‌کند.
بیمه باربری و حمل‌ونقل صادراتی
بیمه حمل‌ونقل صادراتی، به بارهایی تعلق می‌گیرد که شامل کالاهای صادرشده به خارج از کشور هستند. بر اساس این بیمه کالا تا رسیدن به مقصد تحت پوشش بیمه قرار می‌گیرد. این بیمه نیز از استانداردهای بین‌المللی بیمه تبعیت می‌کند، با ذکر این نکته که مشخص کردن ذینفع و بیمه‌گذار در آن بسیار مهم است.
بیمه باربری و حمل‌ونقل ترانزیت
بیمه باربری ترانزیت به بارهایی تعلق می‌گیرد که مبدأ و مقصد آن‌ها خارج از کشور بوده و صرفاً از ایران عبور می‌کنند. شرایط این نوع بیمه نیز همانند بیمه‌های برابری صادراتی است با ذکر این نکته بسیار مهم که برای صدور آن نیاز به مجوز مدیریت بیمه‌های باربری و حمل‌ونقل است.
بیمه باربری و حمل‌ونقل داخلی
بیمه حمل‌ونقل داخلی، مخصوص تمامی محموله‌هایی است که در داخل کشور حمل‌ونقل می‌شوند و مبدأ و مقصد آن‌ها در داخل کشور است. این نوع بیمه‌های باربری ممکن است قوانین خاص خود را داشته و لزوماً از استانداردهای بین‌المللی بیمه تبعیت نکنند.
انواع بیمه‌های باربری بر اساس نحوه حمل‌ونقل
یکی دیگر از دسته‌بندی‌های انواع بیمه‌های باربری، دسته‌بندی آن‌ها بر اساس نحوه حمل است. البته ممکن است برخی از این نوع بیمه‌ها، بیمه‌نامه‌های یکسانی داشته باشند. این نوع دسته‌بندی، بیمه‌های باربری را به ۴ نوع تقسیم می‌کند در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.
بیمه باربری و حمل‌ونقل دریایی
معروف‌ترین نوع بیمه باربری، بیمه باربری دریایی است. این نوع بیمه حمل‌ونقل در ایران برای حمل‌ونقل‌های بین‌المللی استفاده می‌شود و شامل کالاهایی است که توسط کشتی‌های حمل‌ونقل می‌شوند.
بیمه باربری و حمل‌ونقل زمینی
بیمه باربری زمینی ساده‌ترین نوع بیمه‌های باربری است. این نوع بیمه، مخصوص بارهایی است که توسط کامیون‌ها و وسائل نقلیه جاده‌ای حمل می‌شوند. این نوع بیمه باربری، در حمل‌ونقل داخلی بسیار مورداستفاده است و شرایط متنوعی دارد.
بیمه باربری و حمل‌ونقل هوایی
بیمه حمل‌ونقل هوایی، یکی دیگر از انواع بیمه‌های باربری است که مخصوص بارهایی است که توسط هواپیما حمل می‌شوند. این بیمه بیشتر در حمل‌ونقل‌های بین‌المللی مورداستفاده قرار می‌گیرد، بااین‌حال استفاده آن از بیمه‌های باربری دریایی کمتر است.
بیمه باربری و حمل‌ونقل ریلی
بیمه حمل‌ونقل ریلی که کمتر درباره آن شنیده شده است، مخصوص بارهایی است که توسط قطارها حمل می‌شوند. امروزه و با احداث خط آهن‌های ترانزیت بین‌المللی در ایران، میزان استفاده از این نوع بیمه در حال افزایش است.
انواع بیمه باربری بر اساس بیمه‌کننده
یکی دیگر از دسته‌بندی‌های بیمه‌های باربری که کمتر موردتوجه قرار گرفته است، دسته‌بندی بر اساس بیمه‌کننده است. این نوع دسته‌بندی، بیمه‌های باربری را به ۲ نوع تقسیم می‌کند که در ادامه می‌خوانید.
بیمه باربری خریداری‌شده توسط صاحب بار
این نوع بیمه رایج‌ترین نوع بیمه بوده و تقریباً برای تمامی حمل‌ونقل‌های بین‌المللی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در اصل تمامی بیمه‌نامه‌های بیمه‌های بین‌المللی باربری، برای صاحب بار صادر می‌شوند. شایان‌ذکر است که صاحب بار برای حمل‌ونقل‌های داخلی هم می‌تواند از این نوع بیمه استفاده کند.
بیمه باربری خریداری‌شده توسط شرکت باربری
این نوع بیمه باربری در اصل نوعی بیمه مسئولیت است که توسط شرکت‌های باربری خریداری می‌شود. شرکت‌های باربری به‌صورت سالیانه اقدام به خرید بیمه مسئولیت می‌کنند تا در زمانی که بارهای حمل شده توسط آن‌ها مورد آسیب قرار گرفت، خسارت واردشده به صاحب بار، توسط بیمه پرداخت گردد.
صاحبان باری که بارهای خود را به شرکت‌های باربری می‌سپارند، فارغ از اینکه شرکت باربری بیمه دارد یا نه، می‌توانند به‌صورت مستقل بار خود را بیمه کنند.
شرایط عمومی بیمه باربری
شرایط عمومی بیمه باربری، آئین‌نامه‌ای است که توسط بیمه مرکزی به تصویب رسیده است. شرکت‌های بیمه در صدور بیمه‌نامه‌های بیمه باربری، ملزم به رعایت مواد این آئین‌نامه هستند. این آئین‌نامه در ۳ فصل و ۳ مجموعه شرایط تصویب شده است.
در این بیمه‌نامه علاوه بر مجموعه اصطلاحات بیمه، تعاریف، شرایط و استثنائات بیمه باربری آمده است.
اطلاعات بیشتر : شرایط عمومی بیمه باربری
شرایط ابطال بیمه‌نامه باربری
شرایط ابطال بیمه‌نامه باربری نیز مطابق است با آنچه در شرایط عمومی بیمه باربری و شرایط خصوصی قرارداد منعقده آمده.
اصطلاحات بیمه باربری
یکی از مهم‌ترین وجوه بیمه حمل‌ونقل، اصطلاحات بیمه باربری است. این اصطلاحات هم در شرایط عمومی بیمه باربری آمده است و هم می‌تواند در شرایط خصوصی بیمه‌نامه بیاید.
با توجه به تبعیت برخی بیمه‌های باربری از استانداردهای بین‌المللی، بیمه باربری هم شامل اصطلاحات فارسی است و هم شامل اصطلاحات انگلیسی است. در ادامه نگاهی داریم به اصطلاحات فارسی و انگلیسی بیمه باربری.
اصطلاحات فارسی بیمه باربری
برخی از اصطلاحات بیمه باربری که عمدتاً در شرایط عمومی بیمه باربری آمده است، فارسی هستند. البته فارسی بودن آن‌ها، باعث فهم ساده آن‌ها برای هر مخاطبی نمی‌شود؛ زیرا برخی از این اصطلاحات ریشه عربی دارند. در ادامه چند اصطلاح مشهور فارسی بیمه‌های باربری را معرفی مختصری می‌کنیم.
عدم النفع در بیمه باربری چیست
عدم النفع در بیمه باربری به پوششی گفته می‌شود که به‌موجب آن، شرکت بیمه موظف به پرداخت غرامت ناشی از عدم بهره‌برداری بیمه‌گذار از کالاهای آسیب‌دیده خود است. برای فهم کامل این اصطلاح به یادداشت «عدم النفع در بیمه باربری چیست» مراجعه کنید.
حمل به دفعات در بیمه باربری
حمل به دفعات در بیمه باربری به این معنی است که کالاهای موردنظر، طی چند مرحله و در چند پارت به مقصد درج‌شده در بیمه‌نامه تحویل داده شوند.
اصطلاحات انگلیسی بیمه باربری و حمل‌ونقل
با توجه به تبعیت بیمه‌های باربری ایران از استانداردهای بین‌المللی، اصطلاحات انگلیسی فراوانی در بیمه باربری وجود دارد. در زیر چند اصطلاح معروف را به‌طور خلاصه تعریف می‌کنیم.
فرانشیز در بیمه باربری
فرانشیز به‌طورکلی در هر نوعی از بیمه، به میزانی از خسارت گفته می‌شود که توسط بیمه‌گذار تأمین می‌شود. برخی از بیمه‌نامه‌های باربری دارای فرانشیز هستند.
باراتری یعنی چه
باراتری، به زیان وارد آمده به بار گفته می‌شود که توسط خدمه کشتی، به‌صورت عمد یا غیر عمد، در هنگام انجام‌وظیفه وارد بیاید. برای اطلاع کامل از این اصطلاح حساس، یادداشت «باراتری چیست» را حتماً مطالعه کنید.
پارت شیپمنت
پارت شیپمنت همان حمل به دفعات است که پیش‌ازاین توضیح داده شد. در این حالت بار موردنظر بیمه‌گذار در چند پارت و یا چند مرحله به مقصد می‌رسد. در این باره به یادداشت «پارت شیپمنت چیست» مراجعه کنید.
کلوزهای بیمه باربری و حمل‌ونقل
استانداردهای بین‌المللی بیمه‌های باربری، کلوزهای ۳ گانه ای برای عقد قرارداد میان بیمه‌گر و بیمه‌گذار تعریف کرده است. هرکدام از این کلوزها، که به کلوزهای A، B و C شناخته می‌شوند، شرایطی برای پرداخت خسارت به بیمه‌گذار دارند. کلوز A که کامل‌ترین کلوز محسوب می‌شود، کامل‌ترین پوشش را داشته و کلوز C کمترین پوشش بیمه‌ای را دارد. حالت دیگری نیز به نام Total loss وجود دارد که صرفاً از بین رفتن کامل بار را تحت پوشش قرار می‌دهد.
برای اطلاعات بیشتر به صفحه جدول مقایسه کلوزهای بیمه باربری مراجعه کنید.
خسارت در بیمه باربری
خسارت در بیمه باربری و شرایط محاسبه و دریافت آن، مستلزم رعایت برخی دستورالعمل‌ها است که هم باید از سوی بیمه‌گر و هم بیمه‌گذار رعایت شود. این دستورالعمل‌ها عموماً در آئین‌نامه شرایط عمومی بیمه باربری آمده است. باید در نظر داشته باشید که شرایط خصوصی بیمه‌نامه هم می‌تواند تعیین‌کننده خسارت در بیمه باربری باشد که این شرایط ممکن است در شرکت‌های بیمه مختلف، متفاوت باشد.
وکیل بیمه باربری و حمل‌ونقل
همان‌طور که خواندید، بیمه‌های باربری و حمل‌ونقل، قوانین و دستورالعمل‌های پیچیده‌ای دارند. این پیچیدگی درنهایت باعث می‌شود تا در هنگام وقوع خسارت، بر سر میزان خسارت پرداختی، میان بیمه‌گر و بیمه‌گذار اختلاف به وجود بیاید.
هنگامی‌که میان بیمه‌گر و بیمه‌گذار اختلاف به وجود بیاید، دادگاه حکمیت خواهد کرد و میزان خسارت را مشخص خواهد کرد. در این موقع است که بیمه‌گذار برای دریافت حق خود از شرکت بیمه، نیازمند یک وکیل بیمه خواهد بود.
وکیل بیمه باربری، با داشتن تخصص در حوضه قوانین و دستورالعمل‌های بیمه‌های باربری و حمل‌ونقل و همچنین تجربه در رویه صدور رأی در دادگاه‌های این‌چنینی، به بهترین شکل ممکن می‌تواند بیشترین خسارت را از شرکت بیمه وصول کند. در صورت که شما نیز دچار مشکل مشابهی شده‌اید، بهتر است همین حالا با مشاورین و وکلای بیمه‌ای سوبارش صحبت کنید و بدون فوت وقت، پرونده خسارت وارده به کالاهای خود را از بیمه وصول کنید.
